Verses
Verse 1
Sanskrit
सञ्जय उवाच | तं तथा कृपयाविष्टमश्रुपूर्णाकुलेक्षणम् | विषीदन्तमिदं वाक्यमुवाच मधुसूदनः ||१||
sañjaya uvāca taṁ tathā kṛpayāviṣṭam aśru-pūrṇākulekṣaṇam viṣīdantam idaṁ vākyam uvāca madhusūdanaḥ
Sanjaya said: Seeing Arjuna full of compassion, his eyes filled with tears, overcome with sorrow, Madhusudana (Krishna) spoke these words.
Telugu
సంజయ ఉవాచ | తం తథా కృపయావిష్టమశ్రుపూర్ణాకులేక్షణమ్ | విషీదన్తమిదం వాక్యమువాచ మధుసూదనః ||౧||
సంజయుడు పలికెను: అర్జునుడు కరుణతో నిండి, కన్నీళ్లతో నిండిన కళ్లతో, దుఃఖంతో మునిగి ఉండటం చూసి, మధుసూదనుడు (కృష్ణుడు) ఈ మాటలు పలికాడు.
Commentary
Sanjaya sets the scene for Krishna's teachings. Arjuna is in a state of deep emotional distress, and Krishna is about to respond to his crisis.
Verse 2
Sanskrit
श्रीभगवानुवाच | कुतस्त्वा कश्मलमिदं विषमे समुपस्थितम् | अनार्यजुष्टमस्वर्ग्यमकीर्तिकरमर्जुन ||२||
śrī-bhagavān uvāca kutas tvā kaśmalam idaṁ viṣame samupasthitam anārya-juṣṭam asvargyam akīrti-karam arjuna
The Supreme Personality of Godhead said: My dear Arjuna, how have these impurities come upon you? They are not at all befitting a man who knows the value of life. They lead not to higher planets but to infamy.
Telugu
శ్రీభగవానువాచ | కుతస్త్వా కశ్మలమిదం విషమే సముపస్థితమ్ | అనార్యజుష్టమస్వర్గ్యమకీర్తికరమర్జున ||౨||
శ్రీ భగవానుడు పలికెను: ప్రియమైన అర్జునా, ఈ కల్మషాలు నీపైకి ఎలా వచ్చాయి? జీవిత విలువ తెలిసిన మనిషికి అవి ఎంతమాత్రం తగినవి కావు. అవి ఉన్నత లోకాలకు దారితీయవు, కానీ అపకీర్తికి కారణమవుతాయి.
Commentary
Krishna begins his response by questioning Arjuna's despondency, calling it 'un-Aryan' (ignoble) and detrimental to his reputation and spiritual progress.
Verse 3
Sanskrit
क्लैब्यं मा स्म गमः पार्थ नैतत्त्वय्युपपद्यते | क्षुद्रं हृदयदौर्बल्यं त्यक्त्वोत्तिष्ठ परन्तप ||३||
klaibyaṁ mā sma gamaḥ pārtha naitat tvayy upapadyate kṣudraṁ hṛdaya-daurbalyaṁ tyaktvottiṣṭha parantapa
O son of Pritha, do not yield to this degrading impotence. It does not become you. Give up such petty weakness of heart and arise, O chastiser of the enemy.
Telugu
క్లైబ్యం మా స్మ గమః పార్థ నైతత్త్వయ్యుపపద్యతే | క్షుద్రం హృదయదౌర్బల్యం త్యక్త్వోత్తిష్ఠ పరంతప ||౩||
ఓ పృథ కుమారుడా, ఈ నీచమైన నపుంసకత్వానికి లొంగకు. అది నీకు తగదు. అలాంటి చిన్నపాటి హృదయ బలహీనతను విడిచిపెట్టి లే, ఓ శత్రుసంహారకా.
Commentary
Krishna directly exhorts Arjuna to abandon his weakness, calling it impotence unbecoming of a warrior. He urges him to stand up and fight.
Verse 4
Sanskrit
अर्जुन उवाच | कथं भीष्ममहं सङ्ख्ये द्रोणं च मधुसूदन | इषुभिः प्रतियोत्स्यामि पूजार्हावरिसूदन ||४||
arjuna uvāca kathaṁ bhīṣmam ahaṁ saṅkhye droṇaṁ ca madhusūdana iṣubhiḥ pratiyotsyāmi pūjārhāv arisūdana
Arjuna said: O killer of enemies, O killer of Madhu, how can I counterattack with arrows in battle men like Bhishma and Drona, who are worthy of my worship?
Telugu
అర్జున ఉవాచ | కథం భీష్మమహం సఙ్ఖ్యే ద్రోణం చ మధుసూదన | ఇషుభిః ప్రతియోత్స్యామి పూజార్హావరుసూదన ||౪||
అర్జునుడు పలికెను: ఓ శత్రుసంహారకా, ఓ మధుసూదనా, నా పూజకు అర్హులైన భీష్ముడు మరియు ద్రోణుడు వంటి వారిపై నేను యుద్ధంలో బాణాలతో ఎలా ప్రతిదాడి చేయగలను?
Commentary
Arjuna reiterates his dilemma, focusing on the reverence he holds for Bhishma and Drona, his grandfather and teacher, making it morally difficult for him to fight them.
Verse 5
Sanskrit
गुरूनहत्वा हि महानुभावान् श्रेयो भोक्तुं भैक्ष्यमपीह लोके | हत्वार्थकामांस्तु गुरूनिहैव भुञ्जीय भोगान् रुधिरप्रदिग्धान् ||५||
gurūn ahatvā hi mahānubhāvān śreyo bhoktuṁ bhaikṣyam apīha loke hatvārtha-kāmāṁs tu gurūn ihaiva bhuñjīya bhogān rudhira-pradigdhān
It would be better to live in this world by begging than to live at the cost of the lives of great souls who are my teachers. Even though desiring worldly gain, they are superiors. If they are killed, everything we enjoy will be tainted with blood.
Telugu
గురూనహత్వా హి మహానుభావాన్ శ్రేయో భోక్తుం భైక్ష్యమపీహ లోకే | హత్వార్థకామాంస్తు గురూనిహైవ భుఞ్జీయ భోగాన్ రుధిరప్రదిగ్ధాన్ ||౫||
నాకు గురువులైన గొప్ప ఆత్మల ప్రాణాల ఖర్చుతో జీవించడం కంటే ఈ లోకంలో భిక్షాటన చేసి జీవించడం మేలు. వారు ప్రాపంచిక లాభాలను కోరుకున్నప్పటికీ, వారు ఉన్నతులు. వారిని చంపితే, మనం ఆనందించే ప్రతిదీ రక్తంతో తడిసిపోతుంది.
Commentary
Arjuna argues that even begging for a living is preferable to killing his revered teachers. He feels any victory gained through their death would be tainted and joyless.
Verse 6
Sanskrit
न चैतद्विद्मः कतरन्नो गरीयो यद्वा जयेम यदि वा नो जयेयुः | यानेव हत्वा न जिजीविषामस् तेऽवस्थिताः प्रमुखे धार्तराष्ट्राः ||६||
na caitad vidmaḥ kataran no garīyo yad vā jayema yadi vā no jayeyuḥ yān eva hatvā na jijīviṣāmas te vasthitāḥ pramukhe dhārtarāṣṭrāḥ
Nor do we know which is better – conquering them or being conquered by them. If we killed the sons of Dhritarashtra, we should not care to live. Yet they are now standing before us on the battlefield.
Telugu
న చైతద్విద్మః కతరన్నో గరీయో యద్వా జయేమ యది వా నో జయేయుః | యానేవ హత్వా న జిజీవిషామస్ తేऽవస్థితాః ప్రముఖే ధార్తరాష్ట్రాః ||౬||
వారిని జయించడమా లేదా వారి చేతిలో ఓడిపోవడమా – ఏది ఉత్తమమో మాకు తెలియదు. ధృతరాష్ట్రుని కుమారులను చంపితే, మేము జీవించాలనే కోరిక ఉండదు. అయినప్పటికీ, వారు ఇప్పుడు యుద్ధభూమిలో మా ముందు నిలబడి ఉన్నారు.
Commentary
Arjuna expresses his confusion and uncertainty about the outcome of the battle and the moral implications of either victory or defeat. He feels that killing his kinsmen would render his own life meaningless.
Verse 7
Sanskrit
कार्पण्यदोषोपहतस्वभावः पृच्छामि त्वां धर्मसम्मूढचेताः | यच्छ्रेयः स्यान्निश्चितं ब्रूहि तन्मे शिष्यस्तेऽहं शाधि मां त्वां प्रपन्नम् ||७||
kārpaṇya-doṣopahata-svabhāvaḥ pṛcchāmi tvāṁ dharma-sammūḍha-cetāḥ yac chreyaḥ syān niścitaṁ brūhi tan me śiṣyas te haṁ śādhi māṁ tvāṁ prapannam
Now I am confused about my duty and have lost all composure because of miserly weakness. In this condition I am asking You to tell me for certain what is best for me. Now I am Your disciple, and a soul surrendered unto You. Please instruct me.
Telugu
కార్పణ్యదోషోపహతస్వభావః పృచ్ఛామి త్వాం ధర్మసమ్మూఢచేతాః | యచ్ఛ్రేయః స్యాన్నిశ్చితం బ్రూహి తన్మే శిష్యస్తేऽహం శాధి మాం త్వాం ప్రపన్నమ్ ||౭||
ఇప్పుడు నా కర్తవ్యం గురించి నేను గందరగోళంలో ఉన్నాను మరియు లోభమనే బలహీనత వల్ల నా సంయమనం కోల్పోయాను. ఈ స్థితిలో నాకు ఏది ఉత్తమమో నిశ్చయంగా చెప్పమని నేను నిన్ను అడుగుతున్నాను. ఇప్పుడు నేను నీ శిష్యుడిని, నీకు శరణాగతుడనైన ఆత్మను. దయచేసి నన్ను ఉపదేశించు.
Commentary
This is a pivotal verse where Arjuna formally surrenders to Krishna as his disciple, acknowledging his confusion about dharma (duty) and requesting clear guidance. This marks the transition from Arjuna's lament to Krishna's divine instruction.
Verse 8
Sanskrit
न हि प्रपश्यामि ममापनुद्याद् यच्छोकमुच्छोषणमिन्द्रियाणाम् | अवाप्य भूमावसपत्नमृद्धं राज्यं सुराणामपि चाधिपत्यम् ||८||
na hi prapaśyāmi mamāpanudyād yac chokam ucchoṣaṇam indriyāṇām avāpya bhūmāv asapatnam ṛddhaṁ rājyaṁ surāṇām api cādhipatyam
I can find no means to drive away this grief which is drying up my senses. I will not be able to dispel it even if I win a prosperous, unrivaled kingdom on earth with sovereignty like the demigods in heaven.
Telugu
న హి ప్రపశ్యామి మమాపనుద్యాద్ యచ్ఛోకముచ్ఛోషణమిన్ద్రియాణామ్ | అవాప్య భూమావసపత్నమృద్ధం రాజ్యం సురాణామపి చాధిపత్యమ్ ||౮||
నా ఇంద్రియాలను శోషింపజేస్తున్న ఈ దుఃఖాన్ని దూరం చేసే మార్గం నాకు కనిపించడం లేదు. భూమిపై శత్రువులు లేని, సమృద్ధిగల రాజ్యాన్ని లేదా స్వర్గంలోని దేవతల ఆధిపత్యాన్ని పొందినా కూడా నేను దానిని పోగొట్టుకోలేను.
Commentary
Arjuna emphasizes the depth of his sorrow, stating that even achieving undisputed sovereignty over the earth or the heavens wouldn't alleviate the grief caused by fighting his kin.
Verse 9
Sanskrit
सञ्जय उवाच | एवमुक्त्वा हृषीकेशं गुडाकेशः परन्तप | न योत्स्य इति गोविन्दमुक्त्वा तूष्णीं बभूव ह ||९||
sañjaya uvāca evam uktvā hṛṣīkeśaṁ guḍākeśaḥ parantapa na yotsya iti govindam uktvā tūṣṇīṁ babhūva ha
Sanjaya said: Having spoken thus, Arjuna, the chastiser of enemies, told Krishna, "Govinda, I shall not fight," and fell silent.
Telugu
సంజయ ఉవాచ | ఏవముక్త్వా హృషీకేశం గుడాకేశః పరంతప | న యోత్స్య ఇతి గోవిన్దముక్త్వా తూష్ణీం బభూవ హ ||౯||
సంజయుడు పలికెను: ఈ విధంగా పలికిన తర్వాత, శత్రు సంహారకుడైన అర్జునుడు కృష్ణునితో, "గోవిందా, నేను యుద్ధం చేయను," అని చెప్పి మౌనంగా ఉండిపోయాడు.
Commentary
After expressing his turmoil and surrendering to Krishna, Arjuna definitively states his decision: "I shall not fight." This sets the stage for Krishna's profound teachings to begin.
Verse 10
Sanskrit
तमुवाच हृषीकेशः प्रहसन्निव भारत | सेनयोरुभयोर्मध्ये विषीदन्तमिदं वचः ||१०||
tam uvāca hṛṣīkeśaḥ prahasann iva bhārata senayor ubhayor madhye viṣīdantam idaṁ vacaḥ
O descendant of Bharata, at that time Krishna, smiling, in the midst of both the armies, spoke the following words to the grief-stricken Arjuna.
Telugu
తమువాచ హృషీకేశః ప్రహసన్నివ భారత | సేనయోరుభయోర్మధ్యే విషీదన్తమిదం వచః ||౧౦||
ఓ భరత వంశీయుడా, ఆ సమయంలో కృష్ణుడు, చిరునవ్వుతో, రెండు సైన్యాల మధ్యలో, దుఃఖిస్తున్న అర్జునునితో ఈ మాటలు పలికాడు.
Commentary
Krishna's smile is significant. It suggests his divine perspective, understanding the root of Arjuna's delusion and preparing to deliver the wisdom that will dispel it. He begins his formal instruction.
Verse 11
Sanskrit
श्रीभगवानुवाच | अशोच्यानन्वशोचस्त्वं प्रज्ञावादांश्च भाषसे | गतासूनगतासूंश्च नानुशोचन्ति पण्डिताः ||११||
śrī-bhagavān uvāca aśocyān anvaśocas tvaṁ prajñā-vādāṁś ca bhāṣase gatāsūn agatāsūṁś ca nānuśocanti paṇḍitāḥ
The Supreme Personality of Godhead said: While speaking learned words, you are mourning for what is not worthy of grief. Those who are wise lament neither for the living nor for the dead.
Telugu
శ్రీభగవానువాచ | అశోచ్యానన్వశోచస్త్వం ప్రజ్ఞావాదాంశ్చ భాషసే | గతాసూనగతాసూంశ్చ నానుశోచన్తి పణ్డితాః ||౧౧||
శ్రీ భగవానుడు పలికెను: వివేకవంతమైన మాటలు పలుకుతూ, శోకించడానికి అనర్హమైన దాని కోసం నీవు శోకిస్తున్నావు. జ్ఞానులు జీవించి ఉన్న వారి కొరకు గాని, మరణించిన వారి కొరకు గాని శోకించరు.
Commentary
Krishna begins his core teaching by pointing out the contradiction in Arjuna's stance: speaking like a wise man while grieving over things unworthy of grief. He introduces the concept of the wise (pandita) person who understands the nature of life and death.
Verse 12
Sanskrit
न त्वेवाहं जातु नासं न त्वं नेमे जनाधिपाः | न चैव न भविष्यामः सर्वे वयमतः परम् ||१२||
na tv evāhaṁ jātu nāsaṁ na tvaṁ neme janādhipāḥ na caiva na bhaviṣyāmaḥ sarve vayam ataḥ param
Never was there a time when I did not exist, nor you, nor all these kings; nor in the future shall any of us cease to be.
Telugu
న త్వేవాహం జాతు నాసం న త్వం నేమే జనాధిపాః | న చైవ న భవిష్యామః సర్వే వయమతః పరమ్ ||౧౨||
నేను లేని కాలము ఎన్నడూ లేదు, నీవు లేని కాలమూ లేదు, ఈ రాజులు లేని కాలమూ లేదు; ఇక ముందు మనమందరమూ ఉండకుండా పోయే కాలమూ లేదు.
Commentary
Krishna introduces the fundamental concept of the soul's eternality. He asserts that the individual soul (including himself, Arjuna, and all others) has always existed and will always exist.
Verse 13
Sanskrit
देहिनोऽस्मिन् यथा देहे कौमारं यौवनं जरा | तथा देहान्तरप्राप्तिर्धीरस्तत्र न मुह्यति ||१३||
dehino 'smin yathā dehe kaumāraṁ yauvanaṁ jarā tathā dehāntara-prāptir dhīras tatra na muhyati
As the embodied soul continuously passes, in this body, from boyhood to youth to old age, the soul similarly passes into another body at death. A sober person is not bewildered by such a change.
Telugu
దేహినోऽస్మిన్ యథా దేహే కౌమారం యౌవనం జరా | తథా దేహాంతరప్రాప్తిర్ధీరస్తత్ర న ముహ్యతి ||౧౩||
శరీరధారియైన ఆత్మ ఈ శరీరంలో బాల్యం, యౌవనం, వృద్ధాప్యం పొందినట్లే, మరణానంతరం మరొక శరీరాన్ని పొందుతాడు. ధీరుడైనవాడు అటువంటి మార్పుచే భ్రమించడు.
Commentary
Krishna explains the process of transmigration (reincarnation). Just as the body changes through different stages of life, the soul moves from one body to another at death. The wise (dhira) understand this process and are not disturbed by death.
Verse 14
Sanskrit
मात्रास्पर्शास्तु कौन्तेय शीतोष्णसुखदुःखदाः | आगमापायिनोऽनित्यास्तांस्तितिक्षस्व भारत ||१४||
mātrā-sparśās tu kaunteya śītoṣṇa-sukha-duḥkha-dāḥ āgamāpāyino 'nityās tāṁs titikṣasva bhārata
O son of Kunti, the nonpermanent appearance of happiness and distress, and their disappearance in due course, are like the appearance and disappearance of winter and summer seasons. They arise from sense perception, O scion of Bharata, and one must learn to tolerate them without being disturbed.
Telugu
మాత్రాస్పర్శాస్తు కౌన్తేయ శీతోష్ణసుఖదుఃఖదాః | ఆగమాపాయినోऽనిత్యాస్తాంస్తితిక్షస్వ భారత ||౧౪||
ఓ కుంతీపుత్రా, శీతోష్ణాలు, సుఖదుఃఖాలు ఇంద్రియ విషయాల స్పర్శ వల్ల కలుగుతాయి. అవి వచ్చిపోయేవి, అనిత్యమైనవి. ఓ భరతవంశీయుడా, వాటిని సహనంతో భరించు.
Commentary
Krishna advises Arjuna on dealing with dualities like happiness/distress, heat/cold. These arise from the contact of the senses with their objects, are temporary, and should be tolerated patiently without agitation.
Verse 15
Sanskrit
यं हि न व्यथयन्त्येते पुरुषं पुरुषर्षभ | समदुःखसुखं धीरं सोऽमृतत्वाय कल्पते ||१५||
yaṁ hi na vyathayanty ete puruṣaṁ puruṣarṣabha sama-duḥkha-sukhaṁ dhīraṁ so 'mṛtatvāya kalpate
O best among men [Arjuna], the person who is not disturbed by happiness and distress and is steady in both is certainly eligible for liberation.
Telugu
యం హి న వ్యథయన్త్యేతే పురుషం పురుషర్షభ | సమదుఃఖసుఖం ధీరం సోఽమృతత్వాయ కల్పతే ||౧౫||
ఓ పురుషశ్రేష్ఠుడా, సుఖదుఃఖాలచే కలత చెందనివాడు, రెండింటియందు సమభావం కలిగిన ధీరుడు అమరత్వానికి అర్హుడు అవుతాడు.
Commentary
Krishna emphasizes that the one who remains equipoised in both happiness and distress, undisturbed by worldly dualities, is fit for achieving immortality (liberation from the cycle of birth and death).
Verse 16
Sanskrit
नासतो विद्यते भावो नाभावो विद्यते सतः | उभयोरपि दृष्टोऽन्तस्त्वनयोस्तत्त्वदर्शिभिः ||१६||
nāsato vidyate bhāvo nābhāvo vidyate sataḥ ubhayor api dṛṣṭo 'ntas tv anayos tattva-darśibhiḥ
Those who are seers of the truth have concluded that of the nonexistent [the material body] there is no endurance and of the existent [the soul] there is no cessation. This they have concluded by studying the nature of both.
Telugu
నాసతో విద్యతే భావో నాభావో విద్యతే సతః | ఉభయోరపి దృష్టోऽన్తస్త్వనయోస్తత్త్వదర్శిభిః ||౧౬||
అసత్తుకు (భౌతిక శరీరానికి) ఉనికి లేదు, సత్తుకు (ఆత్మకు) నాశనం లేదు. తత్త్వదర్శులు ఈ రెండింటి స్వభావాన్ని అధ్యయనం చేసి ఈ నిశ్చయానికి వచ్చారు.
Commentary
Krishna distinguishes between the temporary (asat - the body) and the eternal (sat - the soul). Seers of truth understand that the body is perishable, while the soul is imperishable.
Verse 17
Sanskrit
अविनाशि तु तद्विद्धि येन सर्वमिदं ततम् | विनाशमव्ययस्यास्य न कश्चित्कर्तुमर्हति ||१७||
avināśi tu tad viddhi yena sarvam idaṁ tatam vināśam avyayasyāsya na kaścit kartum arhati
That which pervades the entire body you should know to be indestructible. No one is able to destroy that imperishable soul.
Telugu
అవినాశి తు తద్విద్ధి యేన సర్వమిదం తతమ్ | వినాశమవ్యయస్యాస్య న కశ్చిత్కర్తుమర్హతి ||౧౭||
దేనిచే ఈ సర్వమూ వ్యాపించియున్నదో, అది అవినాశి అని తెలుసుకొనుము. ఆ అవ్యయమైన ఆత్మను ఎవరూ నాశనం చేయలేరు.
Commentary
Krishna further describes the nature of the soul (Atman) as pervading the entire body and being indestructible (avinashi) and immutable (avyaya). Nothing can cause its destruction.
Verse 18
Sanskrit
अन्तवन्त इमे देहा नित्यस्योक्ताः शरीरिणः | अनाशिनोऽप्रमेयस्य तस्माद्युध्यस्व भारत ||१८||
antavanta ime dehā nityasyoktāḥ śarīriṇaḥ anāśino 'prameyasya tasmād yudhyasva bhārata
The material body of the indestructible, immeasurable and eternal living entity is sure to come to an end; therefore, fight, O descendant of Bharata.
Telugu
అన్తవన్త ఇమే దేహా నిత్యస్యోక్తాః శరీరిణః | అనాశినోऽప్రమేయస్య తస్మాద్యుధ్యస్వ భారత ||౧౮||
శాశ్వతుడు, నాశరహితుడు, అప్రమేయుడు అయిన ఆత్మ యొక్క ఈ భౌతిక శరీరాలు నశించేవే; అందువలన, ఓ భరతవంశీయుడా, యుద్ధం చేయుము.
Commentary
Krishna concludes this section by reiterating the contrast: the body is temporary (antavanta), while the soul (sharirinah) dwelling within it is eternal, indestructible, and immeasurable. Based on this understanding, he urges Arjuna to perform his duty and fight.
Verse 19
Sanskrit
य एनं वेत्ति हन्तारं यश्चैनं मन्यते हतम् | उभौ तौ न विजानीतो नायं हन्ति न हन्यते ||१९||
ya enaṁ vetti hantāraṁ yaś cainaṁ manyate hatam ubhau tau na vijānīto nāyaṁ hanti na hanyate
Neither he who thinks the living entity the slayer nor he who thinks it slain is in knowledge, for the self slays not nor is slain.
Telugu
య ఏనం వేత్తి హన్తారం యశ్చైనం మన్యతే హతమ్ | ఉభౌ తౌ న విజానీతో నాయం హన్తి న హన్యతే ||౧౯||
ఎవడైతే ఈ ఆత్మను చంపువాడని తలంచునో, ఎవడైతే దీనిని చంపబడినదని తలంచునో, వారిద్దరూ అజ్ఞానులే; ఏలయనగా ఈ ఆత్మ చంపదు, చంపబడదు.
Commentary
Krishna addresses Arjuna's fear of killing. He explains that the soul itself is neither the slayer nor the slain. Those who think otherwise lack true knowledge of the soul's eternal nature.
Verse 20
Sanskrit
न जायते म्रियते वा कदाचिन् नायं भूत्वा भविता वा न भूयः | अजो नित्यः शाश्वतोऽयं पुराणो न हन्यते हन्यमाने शरीरे ||२०||
na jāyate mriyate vā kadācin nāyaṁ bhūtvā bhavitā vā na bhūyaḥ ajo nityaḥ śāśvato 'yaṁ purāṇo na hanyate hanyamāne śarīre
For the soul there is neither birth nor death at any time. He has not come into being, does not come into being, and will not come into being. He is unborn, eternal, ever-existing and primeval. He is not slain when the body is slain.
Telugu
న జాయతే మ్రియతే వా కదాచిన్ నాయం భూత్వా భవితా వా న భూయః | అజో నిత్యః శాశ్వతోऽయం పురాణో న హన్యతే హన్యమానే శరీరే ||౨౦||
ఈ ఆత్మ ఎన్నడూ పుట్టదు, మరణించదు. ఇది ఉండక పూర్వము లేదు, ఉండి లేకుండా పోదు. ఇది పుట్టుకలేనిది, నిత్యమైనది, శాశ్వతమైనది, పురాతనమైనది. శరీరం చంపబడినప్పుడు ఇది చంపబడదు.
Commentary
Krishna elaborates on the soul's attributes: unborn (aja), eternal (nitya), ever-existing/permanent (shashvata), and primeval/ancient (purana). He emphatically states that the soul is not affected by the death of the body.
Verse 21
Sanskrit
वेदाविनाशिनं नित्यं य एनमजमव्ययम् | कथं स पुरुषः पार्थ कं घातयति हन्ति कम् ||२१||
vedāvināśinaṁ nityaṁ ya enam ajam avyayam kathaṁ sa puruṣaḥ pārtha kaṁ ghātayati hanti kam
O Partha, how can a person who knows that the soul is indestructible, eternal, unborn and immutable kill anyone or cause anyone to kill?
Telugu
వేదావినాశినం నిత్యం య ఏనమజమవ్యయమ్ | కథం స పురుషః పార్థ కం ఘాతయతి హన్తి కమ్ ||౨౧||
ఓ పార్థా, ఆత్మ అవినాశి అని, నిత్యుడని, పుట్టుకలేనిదని, మార్పులేనిదని తెలిసినవాడు ఎవరినైనా ఎలా చంపుతాడు? లేదా ఎవరి చేతనైనా ఎలా చంపిస్తాడు?
Commentary
Krishna applies the knowledge of the eternal soul directly to Arjuna's dilemma. If the soul is indestructible and unborn, the act of killing or causing to kill becomes fundamentally different from the perspective of ultimate reality.
Verse 22
Sanskrit
वासांसि जीर्णानि यथा विहाय नवानि गृह्णाति नरोऽपराणि | तथा शरीराणि विहाय जीर्णान्य् अन्यानि संयाति नवानि देही ||२२||
vāsāṁsi jīrṇāni yathā vihāya navāni gṛhṇāti naro 'parāṇi tathā śarīrāṇi vihāya jīrṇāny anyāni saṁyāti navāni dehī
As a person puts on new garments, giving up old ones, the soul similarly accepts new material bodies, giving up the old and useless ones.
Telugu
వాసాంసి జీర్ణాని యథా విహాయ నవాని గృహ్లాతి నరోऽపరాణి | తథా శరీరాణి విహాయ జీర్ణాన్య్ అన్యాని సంయాతి నవాని దేహీ ||౨౨||
మనుష్యుడు పాతబడిన వస్త్రాలను విడిచిపెట్టి క్రొత్త వస్త్రాలను ధరించినట్లు, ఆత్మ జీర్ణమైన శరీరాలను విడిచిపెట్టి ఇతర నూతన శరీరాలను పొందుతుంది.
Commentary
Krishna uses the analogy of changing clothes to further explain reincarnation. Death is simply the soul discarding an old, worn-out body and accepting a new one, like changing garments.
Verse 23
Sanskrit
नैनं छिन्दन्ति शस्त्राणि नैनं दहति पावकः | न चैनं क्लेदयन्त्यापो न शोषयति मारुतः ||२३||
nainaṁ chindanti śastrāṇi nainaṁ dahati pāvakaḥ na cainaṁ kledayanty āpo na śoṣayati mārutaḥ
The soul can never be cut to pieces by any weapon, nor burned by fire, nor moistened by water, nor withered by the wind.
Telugu
నైనం ఛిన్దన్తి శస్త్రాణి నైనం దహతి పావకః | న చైనం క్లేదయన్త్యాపో న శోషయతి మారుతః ||౨౩||
ఈ ఆత్మను శస్త్రాలు ఛేదించలేవు, అగ్ని దహించలేదు, నీరు తడపలేదు, గాలి శోషింపజేయలేదు.
Commentary
Krishna describes the soul's immunity to material elements and forces. It cannot be destroyed or affected by physical weapons, fire, water, or wind, highlighting its transcendental nature.
Verse 24
Sanskrit
अच्छेद्योऽयमदाह्योऽयमक्लेद्योऽशोष्य एव च | नित्यः सर्वगतः स्थाणुरचलोऽयं सनातनः ||२४||
acchedyo 'yam adāhyo 'yam akledyo 'śoṣya eva ca nityaḥ sarva-gataḥ sthāṇur acalo 'yaṁ sanātanaḥ
This individual soul is unbreakable and insoluble, and can be neither burned nor dried. He is everlasting, present everywhere, unchangeable, immovable and eternally the same.
Telugu
అచ్ఛేద్యోऽయమదాహ్యోऽయమక్లేద్యోऽశోష్య ఏవ చ | నిత్యః సర్వగతః స్థాణురచలోऽయం సనాతనః ||౨౪||
ఈ ఆత్మ ఛేదించరానిది, దహించరానిది, తడపబడజాలనిది, శోషింపజేయబడజాలనిది. ఇది నిత్యమైనది, సర్వవ్యాప్తమైనది, స్థిరమైనది, అచలమైనది, సనాతనమైనది.
Commentary
Krishna summarizes the soul's inherent qualities: unbreakable, non-combustible, insoluble, cannot be dried, eternal, all-pervading, stable, immovable, and primeval/existing since time immemorial.
Verse 25
Sanskrit
अव्यक्तोऽयमचिन्त्योऽयमविकार्योऽयमुच्यते | तस्मादेवं विदित्वैनं नानुशोचितुमर्हसि ||२५||
avyakto 'yam acintyo 'yam avikāryo 'yam ucyate tasmād evaṁ viditvainaṁ nānuśocitum arhasi
It is said that the soul is invisible, inconceivable and immutable. Knowing this, you should not grieve for the body.
Telugu
అవ్యక్తోऽయమచిన్త్యోऽయమవికార్యోऽయముచ్యతే | తస్మాదేవం విదిత్వైనం నానుశోచితుమర్హసి ||౨౫||
ఈ ఆత్మ అవ్యక్తమని, అచింత్యమని, అవికార్యమని చెప్పబడుతుంది. కాబట్టి, దీనిని ఇలా తెలుసుకొని, నీవు దేహం కొరకు శోకించకూడదు.
Commentary
Krishna adds further characteristics: the soul is unmanifest (invisible to material senses), inconceivable (beyond material thought), and immutable (unchanging). Understanding these truths should remove any cause for lamenting the physical body.
Verse 26
Sanskrit
अथ चैनं नित्यजातं नित्यं वा मन्यसे मृतम् | तथापि त्वं महाबाहो नैवं शोचितुमर्हसि ||२६||
atha cainaṁ nitya-jātaṁ nityaṁ vā manyase mṛtam tathāpi tvaṁ mahā-bāho nainaṁ śocitum arhasi
If, however, you think that the soul [or the symptoms of life] is always born and dies forever, you still have no reason to lament, O mighty-armed.
Telugu
అథ చైనం నిత్యజాతం నిత్యం వా మన్యసే మృతమ్ | తథాపి త్వం మహాబాహో నైవం శోచితుమర్హసి ||౨౬||
ఒకవేళ నీవు ఈ ఆత్మ నిత్యం పుడుతూ, నిత్యం మరణిస్తూ ఉంటుందని భావించినా, ఓ మహాబాహో, అప్పుడు కూడా నీవు ఈ విధంగా శోకించడానికి అర్హుడవు కావు.
Commentary
Krishna presents an alternative viewpoint, even if Arjuna doesn't accept the soul's eternality. Even if one believes life is simply a cycle of constant birth and death, grief is still inappropriate for the inevitable.
Verse 27
Sanskrit
जातस्य हि ध्रुवो मृत्युर्ध्रुवं जन्म मृतस्य च | तस्मादपरिहार्येऽर्थे न त्वं शोचितुमर्हसि ||२७||
jātasya hi dhruvo mṛtyur dhruvaṁ janma mṛtasya ca tasmād aparihārye 'rthe na tvaṁ śocitum arhasi
One who has taken his birth is sure to die, and after death one is sure to take birth again. Therefore, in the unavoidable discharge of your duty, you should not lament.
Telugu
జాతస్య హి ధ్రువో మృత్యుర్ధ్రువం జన్మ మృతస్య చ | తస్మాదపరిహార్యేऽర్థే న త్వం శోచితుమర్హసి ||౨౭||
పుట్టినవానికి మరణం నిశ్చయం, మరణించినవానికి జననం నిశ్చయం. కాబట్టి, అనివార్యమైన దాని విషయంలో నీవు శోకించకూడదు.
Commentary
Following the previous verse, Krishna states that birth and death are certainties in the cycle of existence. Since this process is unavoidable, one should perform their duty without lamentation.
Verse 28
Sanskrit
अव्यक्तादीनि भूतानि व्यक्तमध्यानि भारत | अव्यक्तनिधनान्येव तत्र का परिदेवना ||२८||
avyaktādīni bhūtāni vyakta-madhyāni bhārata avyakta-nidhanāny eva tatra kā paridevanā
All created beings are unmanifest in their beginning, manifest in their interim state, and unmanifest again when annihilated. So what need is there for lamentation?
Telugu
అవ్యక్తాదీని భూతాని వ్యక్తమధ్యాని భారత | అవ్యక్తనిధనాన్యేవ తత్ర కా పరిదేవనా ||౨౮||
ఓ భరతా, అన్ని ప్రాణులు తమ ఆదిలో అవ్యక్తంగా ఉంటాయి, మధ్య స్థితిలో వ్యక్తమవుతాయి, మరియు నాశనమైనప్పుడు తిరిగి అవ్యక్తమవుతాయి. కాబట్టి, దీనికి విలపించాల్సిన అవసరం ఏమిటి?
Commentary
Krishna points out the cyclical nature of material existence: beings come from an unmanifest state, exist in a manifest state for some time, and return to the unmanifest state. Given this temporary manifestation, grief is illogical.
Verse 29
Sanskrit
आश्चर्यवत्पश्यति कश्चिदेनम् आश्चर्यवद्वदति तथैव चान्यः | आश्चर्यवच्चैनमन्यः शृणोति श्रुत्वाप्येनं वेद न चैव कश्चित् ||२९||
āścarya-vat paśyati kaścid enam āścarya-vad vadati tathaiva cānyaḥ āścarya-vac cainam anyaḥ śṛṇoti śrutvāpy enaṁ veda na caiva kaścit
Some look on the soul as amazing, some describe him as amazing, and some hear of him as amazing, while others, even after hearing about him, cannot understand him at all.
Telugu
ఆశ్చర్యవత్పశ్యతి కశ్చిదేనమ్ ఆశ్చర్యవద్వదతి తథైవ చాన్యః | ఆశ్చర్యవచ్చైనమన్యః శృణోతి శ్రుత్వాప్యేనం వేద న చైవ కశ్చిత్ ||౨౯||
కొందరు ఈ ఆత్మను ఆశ్చర్యంగా చూస్తారు, కొందరు దానిని ఆశ్చర్యంగా వర్ణిస్తారు, మరియు కొందరు దాని గురించి ఆశ్చర్యంగా వింటారు, మరికొందరు, దాని గురించి విన్న తర్వాత కూడా, దానిని ఏమాత్రం అర్థం చేసుకోలేరు.
Commentary
Krishna acknowledges the subtle and wondrous nature of the soul. It's difficult to perceive, describe, or even comprehend fully, even after hearing authoritative descriptions. This emphasizes its transcendental position beyond material understanding.
Verse 30
Sanskrit
देही नित्यमवध्योऽयं देहे सर्वस्य भारत | तस्मात्सर्वाणि भूतानि न त्वं शोचितुमर्हसि ||३०||
dehī nityam avadhyo 'yaṁ dehe sarvasya bhārata tasmāt sarvāṇi bhūtāni na tvaṁ śocitum arhasi
O descendant of Bharata, he who dwells in the body can never be slain. Therefore you need not grieve for any living being.
Telugu
దేహీ నిత్యమవధ్యోऽయం దేహే సర్వస్య భారత | తస్మాత్సర్వాణి భూతాని న త్వం శోచితుమర్హసి ||౩౦||
ఓ భరతవంశీయుడా, అందరి శరీరాలలో నివసించే ఆత్మ నిత్యమూ అవధ్యుడు (చంపబడజాలనివాడు). అందువలన ఏ ప్రాణి కొరకూ నీవు శోకించనవసరం లేదు.
Commentary
Krishna concludes this section on the soul's nature by summarizing the core teaching: the soul (dehi) residing within every body is eternal and cannot be killed. Therefore, there is no justification for grieving over the death of any creature.
Verse 31
Sanskrit
स्वधर्ममपि चावेक्ष्य न विकम्पितुमर्हसि | धर्म्याद्धि युद्धाच्छ्रेयोऽन्यत्क्षत्रियस्य न विद्यते ||३१||
sva-dharmam api cāvekṣya na vikampitum arhasi dharmyād dhi yuddhāc chreyo 'nyat kṣatriyasya na vidyate
Considering your specific duty as a kshatriya, you should know that there is no better engagement for you than fighting on religious principles; and so there is no need for hesitation.
Telugu
స్వధర్మమపి చావేక్ష్య న వికమ్పితుమర్హసి | ధర్మ్యాద్ధి యుद्धाచ్ఛ్రేయోऽన్యత్క్షత్రియస్య న విద్యతే ||౩౧||
నీ స్వధర్మాన్ని కూడా చూసి, నీవు కంపించకూడదు. ఎందుకంటే క్షత్రియునికి ధర్మయుద్ధం కంటె శ్రేయస్కరమైనది మరొకటి లేదు.
Commentary
Krishna shifts focus to Sva-dharma (one's own prescribed duty). For Arjuna, a kshatriya (warrior), fighting a righteous war (dharmya-yuddha) is the highest duty and most beneficial path. Hesitation is inappropriate.
Verse 32
Sanskrit
यदृच्छया चोपपन्नं स्वर्गद्वारमपावृतम् | सुखिनः क्षत्रियाः पार्थ लभन्ते युद्धमीदृशम् ||३२||
yadṛcchayā copapannaṁ svarga-dvāram apāvṛtam sukhinaḥ kṣatriyāḥ pārtha labhante yuddham īdṛśam
O Partha, happy are the kshatriyas to whom such fighting opportunities come unsought, opening for them the doors of the heavenly planets.
Telugu
యదృచ్ఛయా చోపపన్నం స్వర్గద్వారమపావృతమ్ | సుఖినః క్షత్రియాః పార్థ లభన్తే యుద్ధమీదృశమ్ ||౩౨||
ఓ పార్థా, అప్రయత్నంగా లభించిన, తెరవబడిన స్వర్గద్వారమైన ఇటువంటి యుద్ధాన్ని పొందే క్షత్రియులు సుఖులు.
Commentary
Krishna highlights the auspiciousness of such a battle for a kshatriya. Such an opportunity, arriving unsought, is considered a direct path to heavenly realms for a warrior performing his duty.
Verse 33
Sanskrit
अथ चेत्त्वमिमं धर्म्यं संग्रामं न करिष्यसि | ततः स्वधर्मं कीर्तिं च हित्वा पापमवाप्स्यसि ||३३||
atha cet tvam imaṁ dharmyaṁ saṅgrāmaṁ na kariṣyasi tataḥ sva-dharmaṁ kīrtiṁ ca hitvā pāpam avāpsyasi
If, however, you do not perform your religious duty of fighting, then you will certainly incur sins for neglecting your duties and thus lose your reputation as a fighter.
Telugu
అథ చేత్త్వమిమం ధర్మ్యం సంగ్రామం న కరిష్యసి | తతః స్వధర్మం కీర్తిం చ హిత్వా పాపమవాప్స్యసి ||౩౩||
ఒకవేళ నీవు ఈ ధర్మయుద్ధాన్ని చేయకపోతే, అప్పుడు నీ స్వధర్మాన్ని, కీర్తిని కోల్పోయి పాపాన్ని పొందుతావు.
Commentary
Krishna presents the negative consequences of neglecting duty. If Arjuna refuses to fight, he will abandon his dharma, lose his fame, and incur sin.
Verse 34
Sanskrit
अकीर्तिं चापि भूतानि कथयिष्यन्ति तेऽव्ययाम् | सम्भावितस्य चाकीर्तिर्मरणादतिरिच्यते ||३४||
akīrtiṁ cāpi bhūtāni kathayiṣyanti te 'vyayām sambhāvitasya cākīrtir maraṇād atiricyate
People will always speak of your infamy, and for a respectable person, dishonor is worse than death.
Telugu
అకీర్తిం చాపి భూతాని కథయిష్యన్తి తేऽవ్యయామ్ | సమ్భావితస్య చాకీర్తిర్మరణాదతిరిచ్యతే ||౩౪||
ప్రజలు నీ అపకీర్తిని ఎల్లప్పుడూ చెప్పుకుంటారు. గౌరవనీయునికి అపకీర్తి మరణం కంటే ఘోరమైనది.
Commentary
Krishna emphasizes the social disgrace Arjuna will face. For a respected warrior like him, lasting infamy (akirti) is considered a fate worse than death itself.
Verse 35
Sanskrit
भयाद्रणादुपरतं मंस्यन्ते त्वां महारथाः | येषां च त्वं बहुमतो भूत्वा यास्यसि लाघवम् ||३५||
bhayād raṇād uparataṁ maṁsyante tvāṁ mahā-rathāḥ yeṣāṁ ca tvaṁ bahu-mato bhūtvā yāsyasi lāghavam
The great generals who have highly esteemed your name and fame will think that you have left the battlefield out of fear only, and thus they will consider you insignificant.
Telugu
భయాద్రణాదుపరతం మంస్యన్తే త్వాం మహారథాః | యేషాం చ త్వం బహుమతో భూత్వా యాస్యసి లాఘవమ్ ||౩౫||
ఏ మహారథులచే నీవు బహుమతింపబడితివో, వారు నిన్ను భయం చేత యుద్ధం నుండి విరమించుకున్నాడని తలుస్తారు, మరియు నీవు వారి దృష్టిలో అల్పుడవైపోతావు.
Commentary
The perception of other great warriors (maharathas) will be that Arjuna fled out of fear, diminishing his stature in their eyes, despite their previous high regard for him.
Verse 36
Sanskrit
अवाच्यवादांश्च बहून्वदिष्यन्ति तवाहिताः | निन्दन्तस्तव सामर्थ्यं ततो दुःखतरं नु किम् ||३६||
avācya-vādāṁś ca bahūn vadiṣyanti tavāhitāḥ nindantas tava sāmarthyaṁ tato duḥkhataraṁ nu kim
Your enemies will describe you in many unkind words and scorn your ability. What could be more painful for you?
Telugu
అవాచ్యవాదాంశ్చ బహూన్వదిష్యన్తి తవాహితాః | నిన్దన్తస్తవ సామర్థ్యం తతో దుఃఖతరం ను కిమ్ ||౩౬||
నీ శత్రువులు నీ సామర్థ్యాన్ని నిందిస్తూ అనేక అనుచితమైన మాటలు మాట్లాడుతారు. నీకు అంతకంటే ఎక్కువ దుఃఖకరమైనది ఏముంటుంది?
Commentary
Krishna points out the pain of hearing enemies speak ill and mock his abilities. For a warrior, this public scorn and questioning of his prowess would be extremely distressing.
Verse 37
Sanskrit
हतो वा प्राप्स्यसि स्वर्गं जित्वा वा भोक्ष्यसे महीम् | तस्मादुत्तिष्ठ कौन्तेय युद्धाय कृतनिश्चयः ||३७||
hato vā prāpsyasi svargaṁ jitvā vā bhokṣyase mahīm tasmād uttiṣṭha kaunteya yuddhāya kṛta-niścayaḥ
O son of Kunti, either you will be killed on the battlefield and attain the heavenly planets, or you will conquer and enjoy the earthly kingdom. Therefore, get up with determination and fight.
Telugu
హతో వా ప్రాప్స్యసి స్వర్గం జిత్వా వా భోక్ష్యసే మహీమ్ | తస్మాదుత్తిష్ఠ కౌన్తేయ యుద్ధాయ కృతనిశ్చయః ||౩౭||
ఓ కౌంతేయా, చంపబడితే స్వర్గాన్ని పొందుతావు, లేదా జయిస్తే భూమిని అనుభవిస్తావు. అందువలన, కృతనిశ్చయుడవై యుద్ధానికి లెమ్ము.
Commentary
Krishna presents a win-win scenario from the perspective of dharma: If killed, Arjuna attains heaven; if victorious, he enjoys the kingdom. Therefore, resolute action (fighting) is the only logical choice.
Verse 38
Sanskrit
सुखदुःखे समे कृत्वा लाभालाभौ जयाजयौ | ततो युद्धाय युज्यस्व नैवं पापमवाप्स्यसि ||३८||
sukha-duḥkhe same kṛtvā lābhālābhau jayājayau tato yuddhāya yujyasva naivaṁ pāpam avāpsyasi
Do thou fight for the sake of fighting, without considering happiness or distress, loss or gain, victory or defeat – and by so doing you shall never incur sin.
Telugu
సుఖదుఃఖే సమే కృత్వా లాభాలాభౌ జయాజయౌ | తతో యుద్ధాయ యుజ్యస్వ నైవం పాపమవాప్స్యసి ||౩౮||
సుఖదుఃఖాలను, లాభనష్టాలను, జయాపజయాలను సమానంగా భావించి, అప్పుడు యుద్ధానికి సిద్ధపడు. ఈ విధంగా చేస్తే నీవు పాపాన్ని పొందవు.
Commentary
Krishna introduces the concept of equanimity in action. Fight purely as a matter of duty, detached from the results (happiness/distress, gain/loss, victory/defeat). Acting with this mindset prevents incurring sin.
Verse 39
Sanskrit
एषा तेऽभिहिता साङ्ख्ये बुद्धिर्योगे त्विमां शृणु | बुद्ध्या युक्तो यया पार्थ कर्मबन्धं प्रहास्यसि ||३९||
eṣā te 'bhihitā sāṅkhye buddhir yoge tv imāṁ śṛṇu buddhyā yukto yayā pārtha karma-bandhaṁ prahāsyasi
Thus far I have described this knowledge to you through analytical study. Now listen as I explain it in terms of working without fruitive results. O son of Pritha, when you act in such knowledge you can free yourself from the bondage of works.
Telugu
ఏషా తేऽభిహితా సాఙ్ఖ్యే బుద్ధిర్యోగే త్విమాం శృణు | బుద్ధ్యా యుక్తో యయా పార్థ కర్మబన్ధం ప్రహాస్యసి ||౩౯||
ఇంతవరకు నేను నీకు సాంఖ్య (జ్ఞాన) యోగం గురించి వివరించాను. ఇప్పుడు (కర్మ) యోగం గురించి విను. ఓ పార్థా, ఏ బుద్ధితో కూడియుంటే నీవు కర్మబంధనం నుండి విముక్తుడవుతావో (దానిని విను).
Commentary
Krishna distinguishes between the knowledge explained so far (Sankhya - analytical knowledge of the soul) and the path he will now describe (Yoga - specifically Karma Yoga, the path of selfless action). He states that acting with the intelligence of Yoga frees one from karmic bondage.
Verse 40
Sanskrit
नेहाभिक्रमनाशोऽस्ति प्रत्यवायो न विद्यते | स्वल्पमप्यस्य धर्मस्य त्रायते महतो भयात् ||४०||
nehābhikrama-nāśo 'sti pratyavāyo na vidyate sv-alpam apy asya dharmasya trāyate mahato bhayāt
In this endeavor there is no loss or diminution, and a little advancement on this path can protect one from the most dangerous type of fear.
Telugu
నేహాభిక్రమనాశోऽస్తి ప్రత్యవాయో న విద్యతే | స్వల్పమప్యస్య ధర్మస్య త్రాయతే మహతో భయాత్ ||౪౦||
ఈ (కర్మయోగ) మార్గంలో ఆరంభానికి నాశం లేదు, ప్రతిబంధకం లేదు. ఈ ధర్మంలో కొద్దిపాటి ఆచరణ కూడా గొప్ప భయం నుండి రక్షిస్తుంది.
Commentary
Krishna highlights the benefits of Karma Yoga: There is no loss if one starts and fails to complete it, no negative reaction (pratyavaya), and even a small practice protects one from the great fear (cycle of birth and death).
Verse 41
Sanskrit
व्यवसायात्मिका बुद्धिरेकेह कुरुनन्दन | बहुशाखा ह्यनन्ताश्च बुद्धयोऽव्यवसायिनाम् ||४१||
vyavasāyātmikā buddhir ekeha kuru-nandana bahu-śākhā hy anantāś ca buddhayo 'vyavasāyinām
Those who are on this path are resolute in purpose, and their aim is one. O beloved child of the Kurus, the intelligence of those who are irresolute is many-branched.
Telugu
వ్యవసాయాత్మికా బుద్ధిరేకేహ కురునన్దన | బహుశాఖా హ్యనన్తాశ్చ బుద్ధయోऽవ్యవసాయినామ్ ||౪౧||
ఓ కురునందనా, ఈ మార్గంలో (కర్మయోగంలో) నిశ్చయాత్మకమైన బుద్ధి ఒక్కటే ఉంటుంది. స్థిరమైన సంకల్పం లేనివారి బుద్ధులు అనేక శాఖలుగా, అనంతంగా ఉంటాయి.
Commentary
The intelligence of those practicing Karma Yoga is resolute (vyavasayatmika) and single-pointed. In contrast, the intelligence of those lacking determination (avyavasayinam) is fragmented, pursuing many different, often conflicting, goals.
Verse 42
Sanskrit
यामिमां पुष्पितां वाचं प्रवदन्त्यविपश्चितः | वेदवादरताः पार्थ नान्यदस्तीति वादिनः ||४२||
yām imāṁ puṣpitāṁ vācaṁ pravadanty avipaścitaḥ veda-vāda-ratāḥ pārtha nānyad astīti vādinaḥ
Men of small knowledge are very much attached to the flowery words of the Vedas, which recommend various fruitive activities for elevation to heavenly planets, resultant good birth, power, and so forth. Being desirous of sense gratification and opulent life, they say that there is nothing more than this.
Telugu
యామిమాం పుష్పితాం వాచం ప్రవదన్త్యవిపశ్చితః | వేదవాదరతాః పార్థ నాన్యదస్తీతి వాదినః ||౪౨||
ఓ పార్థా, అల్పజ్ఞానులు, వేదవాదాలలో ఆసక్తి కలవారు, స్వర్గాది ఫలాలను ప్రసాదించే కర్మలను బోధించే వేదాలలోని ఆకర్షణీయమైన మాటలను పలుకుతారు, ఇంతకంటే మించినది ఏదీ లేదని వాదిస్తారు.
Commentary
Krishna criticizes those with limited understanding (avipashchitah) who are attached to the ritualistic sections of the Vedas (veda-vada-ratah). They focus on the "flowery words" promising heavenly pleasures and material rewards, believing there is no higher goal.
Verse 43
Sanskrit
कामात्मानः स्वर्गपरा जन्मकर्मफलप्रदाम् | क्रियाविशेषबहुलां भोगैश्वर्यगतिं प्रति ||४३||
kāmātmānaḥ svarga-parā janma-karma-phala-pradām kriyā-viśeṣa-bahulāṁ bhogaiśvarya-gatiṁ prati
Their minds are full of desires, they consider heaven the supreme goal, and they prescribe activities that grant rebirth for the sake of good results. Their paths are full of specific rituals aimed at obtaining sense enjoyment and opulence.
Telugu
కామాత్మానః స్వర్గపరా జన్మకర్మఫలప్రదామ్ | క్రియావిశేషబహులాం భోగైశ్వర్యగతిం ప్రతి ||౪౩||
కామములతో నిండిన మనస్సు కలవారు, స్వర్గమే పరమగతిగా భావించువారు, మంచి జన్మ, కర్మఫలాలను ఇచ్చే, భోగైశ్వర్యాలను పొందేటందుకు అనేక రకాలైన క్రియలను బోధిస్తారు.
Commentary
Continuing the critique, Krishna states these individuals are driven by desires (kamatmanah), aim for heaven (svarga-para), and engage in elaborate rituals (kriya-vishesha-bahulam) solely for sense gratification (bhoga) and material opulence (aishwarya).
Verse 44
Sanskrit
भोगैश्वर्यप्रसक्तानां तयापहृतचेतसाम् | व्यवसायात्मिका बुद्धिः समाधौ न विधीयते ||४४||
bhogaiśvarya-prasaktānāṁ tayāpahṛta-cetasām vyavasāyātmikā buddhiḥ samādhau na vidhīyate
In the minds of those who are too attached to sense enjoyment and material opulence, and who are bewildered by such things, the resolute determination for devotional service to the Supreme Lord does not take place.
Telugu
భోగైశ్వర్యప్రసక్తానాం తయాపహృతచేతసామ్ | వ్యవసాయాత్మికా బుద్ధిః సమాధౌ న విధీయతే ||౪౪||
భోగైశ్వర్యాల పట్ల మిక్కిలి ఆసక్తి కలిగి, వాటిచే మనస్సు అపహరింపబడిన వారికి, సమాధి యందు నిశ్చయాత్మకమైన బుద్ధి ఏర్పడదు.
Commentary
For those whose minds are stolen (apahrita-chetasam) by attachment to material enjoyment and opulence, the resolute intelligence (vyavasayatmika buddhi) required for spiritual focus (samadhi) or selfless service cannot develop.
Verse 45
Sanskrit
त्रैगुण्यविषया वेदा निस्त्रैगुण्यो भवार्जुन | निर्द्वन्द्वो नित्यसत्त्वस्थो निर्योगक्षेम आत्मवान् ||४५||
trai-guṇya-viṣayā vedā nistrai-guṇyo bhavārjuna nirdvandvo nitya-sattva-stho niryoga-kṣema ātmavān
The Vedas deal mainly with the subject of the three modes of material nature. O Arjuna, become transcendental to these three modes. Be free from all dualities and from all anxieties for gain and safety, and be established in the self.
Telugu
త్రైగుణ్యవిషయా వేదా నిస్త్రైగుణ్యో భవార్జున | నిర్ద్వన్ద్వో నిత్యసత్త్వస్థో నిర్యోగక్షేమ ఆత్మవాన్ ||౪౫||
వేదాలు ప్రధానంగా త్రిగుణాల విషయాలనే చర్చిస్తాయి. ఓ అర్జునా, నీవు త్రిగుణాలకు అతీతుడవు కమ్ము. ద్వంద్వాల నుండి విముక్తుడవై, నిత్యం సత్త్వగుణంలో స్థితుడవై, యోగక్షేమాల (పొందడం, కాపాడుకోవడం) చింత లేనివాడవై, ఆత్మవంతుడవు కమ్ము.
Commentary
Krishna advises Arjuna to transcend the three modes (gunas) which are the subject matter of large parts of the Vedas. He should become free from dualities (nirdvandva), situated in pure goodness (nitya-sattva-stha), unconcerned with material gain and preservation (niryogakshema), and self-situated (atmavan).
Verse 46
Sanskrit
यावानर्थ उदपाने सर्वतः सम्प्लुतोदके | तावान्सर्वेषु वेदेषु ब्राह्मणस्य विजानतः ||४६||
yāvān artha udapāne sarvataḥ samplutodake tāvān sarveṣu vedeṣu brāhmaṇasya vijānataḥ
All purposes served by small wells can at once be served by a great reservoir of water. Similarly, all the purposes of the Vedas can be served to one who knows the supreme purpose behind them.
Telugu
యావానర్థ ఉదపానే సర్వతః సమ్ప్లుతోదకే | తావాన్సర్వేషు వేదేషు బ్రాహ్మణస్య విజానతః ||౪౬||
అన్ని వైపులా నీటితో నిండిన పెద్ద జలాశయం వల్ల చిన్న బావుల ప్రయోజనాలన్నీ తీరినట్లుగా, పరమార్థాన్ని తెలుసుకున్న బ్రాహ్మణునికి అన్ని వేదాల ప్రయోజనాలు సిద్ధిస్తాయి.
Commentary
Krishna uses an analogy: just as a large reservoir fulfills the purpose of many small wells, one who understands the ultimate purpose of the Vedas (self-realization, knowing Brahman) automatically achieves all the lesser benefits mentioned within them.
Verse 47
Sanskrit
कर्मण्येवाधिकारस्ते मा फलेषु कदाचन | मा कर्मफलहेतुर्भूर्मा ते सङ्गोऽस्त्वकर्मणि ||४७||
karmaṇy evādhikāras te mā phaleṣu kadācana mā karma-phala-hetur bhūr mā te saṅgo 'stv akarmaṇi
You have a right to perform your prescribed duty, but you are not entitled to the fruits of action. Never consider yourself the cause of the results of your activities, and never be attached to not doing your duty.
Telugu
కర్మణ్యేవాధికారస్తే మా ఫలేషు కదాచన | మా కర్మఫలహేతుర్భూ‍ర్మా తే సఙ్గోऽస్త్వకర్మణి ||౪౭||
నీకు కర్మలు చేయుట యందే అధికారము కలదు కాని, వాటి ఫలముల యందు ఎప్పుడూ లేదు. నీవు కర్మఫలములకు కారణము కారాదు, మరియు అకర్మ (కర్మ చేయకుండుట) యందు నీకు సంగము (ఆసక్తి) ఉండకూడదు.
Commentary
This is a cornerstone verse of the Gita. Krishna clarifies Arjuna's right (adhikara) is only to perform his duty (karma), not to claim the results (phala). He should neither be motivated by the fruits nor attached to inaction (akarma).
Verse 48
Sanskrit
योगस्थः कुरु कर्माणि सङ्गं त्यक्त्वा धनञ्जय | सिद्ध्यसिद्ध्योः समो भूत्वा समत्वं योग उच्यते ||४८||
yoga-sthaḥ kuru karmāṇi saṅgaṁ tyaktvā dhanañjaya siddhy-asiddhyoḥ samo bhūtvā samatvaṁ yoga ucyate
Perform your duty equipoised, O Arjuna, abandoning all attachment to success or failure. Such equanimity is called yoga.
Telugu
యోగస్థః కురు కర్మాణి సఙ్గం త్యక్త్వా ధనఞ్జయ | సిద్ధ్యసిద్ధ్యోః సమో భూత్వా సమత్వం యోగ ఉచ్యతే ||౪౮||
ఓ ధనంజయా, ఆసక్తిని విడిచిపెట్టి, సిద్ధి (విజయం), అసిద్ధి (అపజయం) యందు సమభావం కలిగి, యోగస్థుడవై (యోగంలో స్థితుడవై) కర్మలను చేయుము. సమత్వమే యోగమని చెప్పబడుతుంది.
Commentary
Krishna defines Yoga in the context of action: perform duties while situated in Yoga (equanimity), abandoning attachment (sanga), and remaining equal in success (siddhi) and failure (asiddhi). This state of evenness (samatvam) is Yoga.
Verse 49
Sanskrit
दूरेण ह्यवरं कर्म बुद्धियोगाद्धनञ्जय | बुद्धौ शरणमन्विच्छ कृपणाः फलहेतवः ||४९||
dūreṇa hy avaraṁ karma buddhi-yogād dhanañjaya buddhau śaraṇam anviccha kṛpaṇāḥ phala-hetavaḥ
O Dhananjaya, keep all abominable activities far distant by devotional service, and in that consciousness surrender unto the Lord. Those who want to enjoy the fruits of their work are misers.
Telugu
దూరేణ హ్యవరం కర్మ బుద్ధియోగాద్ధనఞ్జయ | బుద్ధౌ శరణమన్విచ్ఛ కృపణాః ఫలహేతవః ||౪౯||
ఓ ధనంజయా, బుద్ధి యోగం (సమత్వ బుద్ధితో చేసే కర్మ) కంటే ఫలాపేక్షతో చేసే కర్మ చాలా నికృష్టమైనది. కాబట్టి, బుద్ధి యందు శరణు వేడుము. ఫలములకు కారణమైన వారు కృపణులు (లోభులు).
Commentary
Actions performed with selfish motives (seeking fruits) are far inferior (avaram) to those performed with Buddhi Yoga (equanimity, selfless intelligence). Krishna advises taking refuge (sharanam) in this intelligence. Those motivated by results (phala-hetavah) are called misers (kripanah).
Verse 50
Sanskrit
बुद्धियुक्तो जहातीह उभे सुकृतदुष्कृते | तस्माद्योगाय युज्यस्व योगः कर्मसु कौशलम् ||५०||
buddhi-yukto jahātīha ubhe sukṛta-duṣkṛte tasmād yogāya yujyasva yogaḥ karmasu kauśalam
A man engaged in devotional service rids himself of both good and bad actions even in this life. Therefore strive for yoga, which is the art of all work.
Telugu
బుద్ధియుక్తో జహాతీహ ఉభే సుకృతదుష్కృతే | తస్మాద్యోగాయ యుజ్యస్వ యోగః కర్మసు కౌశలమ్ ||౫౦||
బుద్ధియుక్తుడు (సమత్వ బుద్ధి కలవాడు) ఇక్కడే (ఈ జన్మలోనే) సుకృత దుష్కృతాలను (పుణ్యపాపాలను) రెండింటినీ త్యజిస్తాడు. అందువలన యోగం కొరకు ప్రయత్నించు. యోగమే కర్మల యందు కౌశలము (నేర్పు).
Commentary
One endowed with Buddhi Yoga transcends both pious (sukrita) and sinful (dushkrita) reactions in this very life. Therefore, Krishna urges Arjuna to strive for this Yoga, defining it as "skill in action" (karmasu kaushalam) - performing actions without karmic entanglement.
Verse 51
Sanskrit
कर्मजं बुद्धियुक्ता हि फलं त्यक्त्वा मनीषिणः | जन्मबन्धविनिर्मुक्ताः पदं गच्छन्त्यनामयम् ||५१||
karma-jaṁ buddhi-yuktā hi phalaṁ tyaktvā manīṣiṇaḥ janma-bandha-vinirmuktāḥ padaṁ gacchanty anāmayam
By thus engaging in devotional service to the Lord, great sages or devotees free themselves from the results of work in the material world. In this way they become free from the cycle of birth and death and attain the state beyond all miseries [by going back to Godhead].
Telugu
కర్మజం బుద్ధియుక్తా హి ఫలం త్యక్త్వా మనీషిణః | జన్మబన్ధవినిర్ముక్తాః పదం గచ్ఛన్త్యనామయమ్ ||౫౧||
బుద్ధియుక్తులైన మనీషులు (జ్ఞానులు) కర్మల వలన కలిగే ఫలాలను త్యజించి, జన్మబంధం నుండి విముక్తులై, అనామయమైన (దుఃఖరహితమైన) పదాన్ని పొందుతారు.
Commentary
Wise individuals (manishinah), endowed with Buddhi Yoga, renounce the fruits born of action (karma-jam phalam). By doing so, they become liberated from the bondage of birth (janma-bandha) and attain the sorrowless state (padam anamayam).
Verse 52
Sanskrit
यदा ते मोहकलिलं बुद्धिर्व्यतितरिष्यति | तदा गन्तासि निर्वेदं श्रोतव्यस्य श्रुतस्य च ||५२||
yadā te moha-kalilaṁ buddhir vyatitariṣyati tadā gantāsi nirvedaṁ śrotavyasya śrutasya ca
When your intelligence has passed out of the dense forest of delusion, you shall become indifferent to all that has been heard and all that is to be heard.
Telugu
యదా తే మోహకలిలం బుద్ధిర్వ్యతితరిష్యతి | తదా గన్తాసి నిర్వేదం శ్రోతవ్యస్య శ్రుతస్య చ ||౫౨||
ఎప్పుడైతే నీ బుద్ధి మోహమనే అడవిని దాటుతుందో, అప్పుడు నీవు వినవలసిన దాని యందు, వినిన దాని యందు వైరాగ్యాన్ని పొందుతావు.
Commentary
Krishna describes a sign of progress: when Arjuna's intelligence crosses beyond the dense forest of delusion (moha-kalilam), he will attain indifference (nirvedam) to worldly knowledge already heard and yet to be heard (related to fruitive results).
Verse 53
Sanskrit
श्रुतिविप्रतिपन्ना ते यदा स्थास्यति निश्चला | समाधावचला बुद्धिस्तदा योगमवाप्स्यसि ||५३||
śruti-vipratipannā te yadā sthāsyati niścalā samādhāv acalā buddhis tadā yogam avāpsyasi
When your mind is no longer disturbed by the flowery language of the Vedas, and when it remains fixed in the trance of self-realization, then you will have attained the consciousness of the Divine.
Telugu
శ్రుతివిప్రతిపన్నా తే యదా స్థాస్యతి నిశ్చలా | సమాధావచలా బుద్ధిస్తదా యోగమవాప్స్యసి ||౫౩||
వేదాలలోని వివిధ సిద్ధాంతాలచే కలత చెందిన నీ బుద్ధి ఎప్పుడు సమాధి యందు నిశ్చలంగా, అచలంగా స్థిరపడుతుందో, అప్పుడు నీవు యోగాన్ని (ఆత్మసాక్షాత్కారాన్ని) పొందుతావు.
Commentary
When the intelligence, previously bewildered by various Vedic injunctions (shruti-vipratipanna), becomes steady (nishchala) and immovable (achala) in spiritual trance (samadhi), then one attains Yoga (union with the Divine, self-realization).
Verse 54
Sanskrit
अर्जुन उवाच | स्थितप्रज्ञस्य का भाषा समाधिस्थस्य केशव | स्थितधीः किं प्रभाषेत किमासीत व्रजेत किम् ||५४||
arjuna uvāca sthita-prajñasya kā bhāṣā samādhi-sthasya keśava sthita-dhīḥ kiṁ prabhāṣeta kim āsīta vrajeta kim
Arjuna said: O Krishna, what are the symptoms of one whose consciousness is thus merged in transcendence? How does he speak, and what is his language? How does he sit, and how does he walk?
Telugu
అర్జున ఉవాచ | స్థితప్రజ్ఞస్య కా భాషా సమాధిస్థస్య కేశవ | స్థితధీః కిం ప్రభాషేత కిమాసీత వ్రజేత కిమ్ ||౫౪||
అర్జునుడు పలికెను: ఓ కేశవా, సమాధి యందు స్థితుడైన స్థితప్రజ్ఞుని లక్షణాలేమిటి? స్థిరమైన బుద్ధి కలవాడు ఎలా మాట్లాడుతాడు? ఎలా కూర్చుంటాడు? ఎలా నడుస్తాడు?
Commentary
Arjuna asks for the practical characteristics of a self-realized person (sthita-prajna), one whose intelligence is steady and fixed in spiritual consciousness (samadhi-stha). He wants to know their speech, mannerisms, and actions.
Verse 55
Sanskrit
श्रीभगवानुवाच | प्रजहाति यदा कामान् सर्वान् पार्थ मनोगतान् | आत्मन्येवात्मना तुष्टः स्थितप्रज्ञस्तदोच्यते ||५५||
śrī-bhagavān uvāca prajahāti yadā kāmān sarvān pārtha mano-gatān ātmany evātmanā tuṣṭaḥ sthita-prajñas tadocyate
The Supreme Personality of Godhead said: O Partha, when a man gives up all varieties of desire for sense gratification, which arise from mental concoction, and when his mind, thus purified, finds satisfaction in the self alone, then he is said to be in pure transcendental consciousness.
Telugu
శ్రీభగవానువాచ | ప్రజహాతి యదా కామాన్ సర్వాన్ పార్థ మనోగతాన్ | ఆత్మన్యేవాత్మనా తుష్టః స్థితప్రజ్ఞస్తదోచ్యతే ||౫౫||
శ్రీ భగవానుడు పలికెను: ఓ పార్థా, ఎప్పుడైతే మనుష్యుడు మనస్సులో పుట్టే అన్ని కోరికలను పూర్తిగా విడిచిపెట్టి, ఆత్మ యందే ఆత్మచే సంతృప్తి చెంది ఉంటాడో, అప్పుడు వాడు స్థితప్రజ్ఞుడు అని చెప్పబడతాడు.
Commentary
Krishna begins describing the sthita-prajna: one who completely gives up all desires (kaman) born of the mind (mano-gatan) and finds satisfaction purely within the Self (atmani eva atmana tushtah).
Verse 56
Sanskrit
दुःखेष्वनुद्विग्नमनाः सुखेषु विगतस्पृहः | वीतरागभयक्रोधः स्थितधीर्मुनिरुच्यते ||५६||
duḥkheṣv anudvigna-manāḥ sukheṣu vigata-spṛhaḥ vīta-rāga-bhaya-krodhaḥ sthita-dhīr munir ucyate
One who is not disturbed in mind even amidst the threefold miseries or elated when there is happiness, and who is free from attachment, fear and anger, is called a sage of steady mind.
Telugu
దుఃఖేష్వనుద్విగ్నమనాః సుఖేషు విగతస్పృహః | వీతరాగభయక్రోధః స్థితధీర్మునిరుచ్యతే ||౫౬||
దుఃఖాలు వచ్చినప్పుడు కలత చెందని మనస్సు కలవాడు, సుఖాల యందు ఆసక్తి లేనివాడు, రాగ (అనురాగం), భయ, క్రోధాలు లేనివాడు స్థితధీ అయిన ముని అని చెప్పబడతాడు.
Commentary
Further characteristics: their mind is undisturbed by distress (duhkheshu anudvigna-manah), devoid of craving for happiness (sukheshu vigata-sprihah), and free from attachment (raga), fear (bhaya), and anger (krodha). Such a person is a muni (sage) with steady intelligence (sthita-dhi).
Verse 57
Sanskrit
यः सर्वत्रानभिस्नेहस् तत् तत् प्राप्य शुभाशुभम् | नाभिनन्दति न द्वेष्टि तस्य प्रज्ञा प्रतिष्ठिता ||५७||
yaḥ sarvatrānabhisnehas tat tat prāpya śubhāśubham nābhinandati na dveṣṭi tasya prajñā pratiṣṭhitā
In the material world, one who is unaffected by whatever good or evil he may obtain, neither praising it nor despising it, is firmly fixed in perfect knowledge.
Telugu
యః సర్వత్రానభిస్నేహస్ తత్ తత్ ప్రాప్య శుభాశుభమ్ | నాభినన్దతి న ద్వేష్టి తస్య ప్రజ్ఞా ప్రతిష్ఠితా ||౫౭||
ఎవడైతే సర్వత్రా (అన్నింటి యందు) స్నేహం (మమకారం) లేకుండా ఉండి, శుభాశుభాలను పొంది, వాటిని అభినందించడో, ద్వేషించడో, అట్టి వాని ప్రజ్ఞ స్థిరపడినది.
Commentary
One whose wisdom is established (prajna pratishthita) is unattached everywhere (sarvatra anabhisnehas). Upon encountering good (shubha) or evil (ashubha), they neither rejoice (nabhinandati) nor hate (na dveshti).
Verse 58
Sanskrit
यदा संहरते चायं कूर्मोऽङ्गानीव सर्वशः | इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेभ्यस् तस्य प्रज्ञा प्रतिष्ठिता ||५८||
yadā saṁharate cāyaṁ kūrmo 'ṅgānīva sarvaśaḥ indriyāṇīndriyārthebhyas tasya prajñā pratiṣṭhitā
One who is able to withdraw his senses from sense objects, as the tortoise draws its limbs within the shell, is firmly fixed in perfect consciousness.
Telugu
యదా సంహరతే చాయం కూర్మోऽఙ్గానీవ సర్వశః | ఇన్ద్రియాణీన్ద్రియార్థేభ్యస్ తస్య ప్రజ్ఞా ప్రతిష్ఠితా ||౫౮||
తాబేలు తన అవయవాలను అన్ని వైపుల నుండి లోపలికి ముడుచుకున్నట్లు, ఎవడైతే తన ఇంద్రియాలను ఇంద్రియార్థాల (విషయాల) నుండి పూర్తిగా ఉపసంహరించుకుంటాడో, అట్టి వాని ప్రజ్ఞ స్థిరపడినది.
Commentary
Using the analogy of a tortoise withdrawing its limbs, Krishna explains that the sthita-prajna can completely withdraw their senses (indriyani) from sense objects (indriyarthebhyah) at will.
Verse 59
Sanskrit
विषया विनिवर्तन्ते निराहारस्य देहिनः | रसवर्जं रसोऽप्यस्य परं दृष्ट्वा निवर्तते ||५९||
viṣayā vinivartante nirāhārasya dehinaḥ rasa-varjaṁ raso 'py asya paraṁ dṛṣṭvā nivartate
Though the embodied soul may be restricted from sense enjoyment, the taste for sense objects remains. But, ceasing such engagements by experiencing a higher taste, he is fixed in consciousness.
Telugu
విషయా వినివర్తన్తే నిరాహారస్య దేహినః | రసవర్జం రసోऽప్యస్య పరం దృష్ట్వా నివర్తతే ||౫౯||
నిరాహారంగా (ఇంద్రియ నిగ్రహంతో) ఉన్న దేహధారి నుండి విషయాలు (భోగ్య వస్తువులు) దూరమైనా, వాటి పట్ల రుచి (ఆసక్తి) మిగిలి ఉంటుంది. కాని పరమాత్మను చూసినప్పుడు (అనుభూతి పొందినప్పుడు) ఆ రుచి కూడా నివర్తిస్తుంది.
Commentary
Forced abstinence (niraharasya) may stop the senses from acting, but the taste (rasa) or desire remains. However, upon experiencing the Supreme (param drishtva), even that subtle taste disappears, leading to true stability.
Verse 60
Sanskrit
यततो ह्यपि कौन्तेय पुरुषस्य विपश्चितः | इन्द्रियाणि प्रमाथीनि हरन्ति प्रसभं मनः ||६०||
yatato hy api kaunteya puruṣasya vipaścitaḥ indriyāṇi pramāthīni haranti prasabhaṁ manaḥ
The senses are so strong and impetuous, O Arjuna, that they forcibly carry away the mind even of a man of discrimination who is endeavoring to control them.
Telugu
యతతో హ్యపి కౌన్తేయ పురుషస్య విపశ్చితః | ఇన్ద్రియాణి ప్రమాథీని హరన్తి ప్రసభం మనః ||౬౦||
ఓ కౌంతేయా, ప్రయత్నిస్తున్న వివేకవంతుడైన పురుషుని మనస్సును కూడా, బలమైనవి, కలతపెట్టేవి అయిన ఇంద్రియాలు బలవంతంగా లాగివేస్తాయి.
Commentary
Krishna warns about the power of the senses (indriyani). They are turbulent (pramathini) and can forcibly steal away the mind (haranti prasabham manah) even of a discerning person (vipashchitah) striving for control.
Verse 61
Sanskrit
तानि सर्वाणि संयम्य युक्त आसीत मत्परः | वशे हि यस्येन्द्रियाणि तस्य प्रज्ञा प्रतिष्ठिता ||६१||
tāni sarvāṇi saṁyamya yukta āsīta mat-paraḥ vaśe hi yasyendriyāṇi tasya prajñā pratiṣṭhitā
One who restrains his senses, keeping them under full control, and fixes his consciousness upon Me, is known as a man of steady intelligence.
Telugu
తాని సర్వాణి సంయమ్య యుక్త ఆసీత మత్పరః | వశే హి యస్యేన్ద్రియాణి తస్య ప్రజ్ఞా ప్రతిష్ఠితా ||౬౧||
వాటన్నిటినీ (ఇంద్రియాలను) సంయమించి, యుక్తుడై (నాయందు మనస్సు నిలిపి), నన్నే పరమావధిగా కలిగి ఉండవలెను. ఎవని ఇంద్రియాలు వశమై ఉన్నాయో, వాని ప్రజ్ఞ స్థిరపడినది.
Commentary
The solution to controlling the senses is to restrain them (samyamya) and sit focused (yukta asita) on Krishna (mat-parah). One whose senses are truly under control (vashe) has steady intelligence (prajna pratishthita).
Verse 62
Sanskrit
ध्यायतो विषयान्पुंसः सङ्गस्तेषूपजायते | सङ्गात्सञ्जायते कामः कामात्क्रोधोऽभिजायते ||६२||
dhyāyato viṣayān puṁsaḥ saṅgas teṣūpajāyate saṅgāt sañjāyate kāmaḥ kāmāt krodho 'bhijāyate
While contemplating the objects of the senses, a person develops attachment for them, and from such attachment lust develops, and from lust anger arises.
Telugu
ధ్యాయతో విషయాన్పుంసః సఙ్గస్తేషూపజాయతే | సఙ్గాత్సఞ్జాయతే కామః కామాత్క్రోధోऽభిజాయతే ||౬౨||
విషయాలను (ఇంద్రియార్థాలను) ధ్యానించు పురుషునికి వాటి యందు సంగము (ఆసక్తి) పుడుతుంది. సంగము నుండి కామము (కోరిక) పుడుతుంది, కామము నుండి క్రోధము పుడుతుంది.
Commentary
Krishna describes the chain reaction leading to downfall: Contemplating sense objects (dhyayato vishayan) leads to attachment (sanga), attachment breeds desire/lust (kama), and frustrated desire leads to anger (krodha).
Verse 63
Sanskrit
क्रोधाद्भवति सम्मोहः सम्मोहात्स्मृतिविभ्रमः | स्मृतिभ्रंशाद् बुद्धिनाशो बुद्धिनाशात्प्रणश्यति ||६३||
krodhād bhavati sammohaḥ sammohāt smṛti-vibhramaḥ smṛti-bhraṁśād buddhi-nāśo buddhi-nāśāt praṇaśyati
From anger, complete delusion arises, and from delusion bewilderment of memory. When memory is bewildered, intelligence is lost, and when intelligence is lost one falls down again into the material pool.
Telugu
క్రోధాద్భవతి సమ్మోహః సమ్మోహాత్స్మృతివిభ్రమః | స్మృతిభ్రంశాద్ బుద్ధినాశో బుద్ధినాశాత్ప్రణశ్యతి ||౬౩||
క్రోధం వలన సమ్మోహం (మతిభ్రంశం) కలుగుతుంది, సమ్మోహం వలన స్మృతి (జ్ఞాపకశక్తి) భ్రమిస్తుంది. స్మృతి భ్రంశం వలన బుద్ధి నాశనమవుతుంది, బుద్ధి నాశనం వలన (మనిషి) పతనమవుతాడు.
Commentary
The chain continues: Anger leads to delusion (sammoha), delusion causes loss of memory/discrimination (smriti-vibhramah), loss of memory destroys intelligence (buddhi-nasha), and the loss of intelligence leads to complete ruin (pranashyati).
Verse 64
Sanskrit
रागद्वेषवियुक्तैस्तु विषयानिन्द्रियैश्चरन् | आत्मवश्यैर्विधेयात्मा प्रसादमधिगच्छति ||६४||
rāga-dveṣa-viyuktais tu viṣayān indriyaiś caran ātma-vaśyair vidheyātmā prasādam adhigacchati
But a person free from all attachment and aversion and able to control his senses through regulative principles of freedom can obtain the complete mercy of the Lord.
Telugu
రాగద్వేషవియుక్తైస్తు విషయాన్ద్రియైశ్చరన్ | ఆత్మవశ్యైర్విధేయాత్మా ప్రసాదమధిగచ్ఛతి ||౬౪||
కాని రాగద్వేషాలు లేనివాడు, ఆత్మవశ్యమైన (తన అధీనంలో ఉన్న) ఇంద్రియాలతో విషయాలను గ్రహిస్తూ, మనస్సును స్వాధీనంలో ఉంచుకున్నవాడు ప్రసాదాన్ని (భగవంతుని కృపను, ప్రశాంతతను) పొందుతాడు.
Commentary
In contrast, one who engages with sense objects using senses that are controlled (atma-vashyaih) and free from attachment (raga) and aversion (dvesha) attains peace/grace (prasadam). Such a person's mind is governed (vidheyatma).
Verse 65
Sanskrit
प्रसादे सर्वदुःखानां हानिरस्योपजायते | प्रसन्नचेतसो ह्याशु बुद्धिः पर्यवतिष्ठते ||६५||
prasāde sarva-duḥkhānāṁ hānir asyopajāyate prasanna-cetaso hy āśu buddhiḥ paryavatiṣṭhate
For one thus satisfied [in Krishna consciousness], the threefold miseries of material existence exist no longer; in such satisfied consciousness, one's intelligence is soon well established.
Telugu
ప్రసాదే సర్వదుఃఖానాం హానిరస్యోపజాయతే | ప్రసన్నచేతసో హ్యాశు బుద్ధిః పర్యవతిష్ఠతే ||౬౫||
ప్రసాదం (భగవత్కృప, ప్రశాంతత) లభించిన వానికి అన్ని దుఃఖాలు నశిస్తాయి. ప్రసన్నమైన చిత్తం కలవాని బుద్ధి శీఘ్రంగా స్థిరపడుతుంది.
Commentary
Upon attaining this grace/peace (prasade), all sorrows (sarva-duhkhanam) are destroyed (hanih upajayate). The intelligence (buddhi) of such a प्रसन्नचेतस (prasanna-chetasa - one with a peaceful mind) quickly becomes firmly established (paryavatishthate).
Verse 66
Sanskrit
नास्ति बुद्धिरयुक्तस्य न चायुक्तस्य भावना | न चाभावयतः शान्तिरशान्तस्य कुतः सुखम् ||६६||
nāsti buddhir ayuktasya na cāyuktasya bhāvanā na cābhāvayataḥ śāntir aśāntasya kutaḥ sukham
One who is not connected with the Supreme [in Krishna consciousness] can have neither transcendental intelligence nor a steady mind, without which there is no possibility of peace. And how can there be any happiness without peace?
Telugu
నాస్తి బుద్ధిరయుక్తస్య న చాయుక్తస్య భావనా | న చాభావయతః శాన్తిరశాన్తస్య కుతః సుఖమ్ ||౬౬||
అయుక్తునికి (యోగంతో, పరమాత్మతో అనుసంధానం లేనివానికి) నిశ్చయాత్మక బుద్ధి ఉండదు, అయుక్తునికి భావన (ఆత్మనిష్ఠ) ఉండదు. భావన లేనివానికి శాంతి లేదు, శాంతి లేనివానికి సుఖం ఎక్కడిది?
Commentary
For the uncontrolled (ayuktasya - one not connected in yoga), there is neither stable intelligence (buddhi) nor contemplation/meditation (bhavana). Without contemplation, there is no peace (shanti), and without peace, how can there be happiness (sukham)?
Verse 67
Sanskrit
इन्द्रियाणां हि चरतां यन्मनोऽनुविधीयते | तदस्य हरति प्रज्ञां वायुर्नावमिवाम्भसि ||६७||
indriyāṇāṁ hi caratāṁ yan mano 'nuvidhīyate tad asya harati prajñāṁ vāyur nāvam ivāmbhasi
As a strong wind sweeps away a boat on the water, even one of the roaming senses on which the mind focuses can carry away a man's intelligence.
Telugu
ఇన్ద్రియాణాం హి చరతాం యన్మనోऽనువిధీయతే | తదస్య హరతి ప్రజ్ఞాం వాయుర్నావమివామ్భసి ||౬౭||
విషయాలలో చరించే ఇంద్రియాలలో దేని వెంట మనస్సు అనుసరిస్తుందో, అది, నీటిపై నావను గాలి వలె, ఆ మనుషుని ప్రజ్ఞను హరిస్తుంది.
Commentary
Just as wind sweeps a boat off course, if the mind follows even one of the wandering senses (indriyanam charatam), that single sense can steal away one's intelligence (harati prajnam).
Verse 68
Sanskrit
तस्माद्यस्य महाबाहो निगृहीतानि सर्वशः | इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेभ्यस् तस्य प्रज्ञा प्रतिष्ठिता ||६८||
tasmād yasya mahā-bāho nigṛhītāni sarvaśaḥ indriyāṇīndriyārthebhyas tasya prajñā pratiṣṭhitā
Therefore, O mighty-armed Arjuna, one whose senses are restrained from their objects is certainly of steady intelligence.
Telugu
తస్మాద్యస్య మహాబాహో నిగృహీతాని సర్వశః | ఇన్ద్రియాణీన్ద్రియార్థేభ్యస్ తస్య ప్రజ్ఞా ప్రతిష్ఠితా ||౬౮||
అందువలన, ఓ మహాబాహో, ఎవని ఇంద్రియాలు ఇంద్రియార్థాల నుండి సర్వవిధాల నిగ్రహింపబడి ఉన్నాయో, వాని ప్రజ్ఞ స్థిరపడినది.
Commentary
Therefore (tasmat), the one whose senses are completely restrained (nigrihitani sarvashah) from their objects has steady intelligence (prajna pratishthita).
Verse 69
Sanskrit
या निशा सर्वभूतानां तस्यां जागर्ति संयमी | यस्यां जाग्रति भूतानि सा निशा पश्यतो मुनेः ||६९||
yā niśā sarva-bhūtānāṁ tasyāṁ jāgarti saṁyamī yasyāṁ jāgrati bhūtāni sā niśā paśyato muneḥ
What is night for all beings is the time of awakening for the self-controlled; and the time of awakening for all beings is night for the introspective sage.
Telugu
యా నిశా సర్వభూతానాం తస్యాం జాగర్తి సంయమీ | యస్యాం జాగ్రతి భూతాని సా నిశా పశ్యతో మునేః ||౬౯||
సర్వ ప్రాణులకు ఏది రాత్రియో, దానియందు సంయమి (ఆత్మ నిగ్రహం కలవాడు) మేల్కొని ఉంటాడు. దేనియందు ప్రాణులు మేల్కొని ఉంటాయో, అది చూచుచున్న మునికి రాత్రి.
Commentary
Krishna uses a powerful metaphor: What ordinary beings consider "night" (spiritual reality), the self-controlled (samyami) is awake to. Conversely, what ordinary beings are "awake" to (material sense gratification), is "night" for the introspective sage (muni) who sees the truth.
Verse 70
Sanskrit
आपूर्यमाणमचलप्रतिष्ठं समुद्रमापः प्रविशन्ति यद्वत् | तद्वत्कामा यं प्रविशन्ति सर्वे स शान्तिमाप्नोति न कामकामी ||७०||
āpūryamāṇam acala-pratiṣṭhaṁ samudram āpaḥ praviśanti yadvat tadvat kāmā yaṁ praviśanti sarve sa śāntim āpnoti na kāma-kāmī
A person who is not disturbed by the incessant flow of desires – that enter like rivers into the ocean, which is ever being filled but is always still – can alone achieve peace, and not the man who strives to satisfy such desires.
Telugu
ఆపూర్యమాణమచలప్రతిష్ఠం సముద్రమాపః ప్రవిశన్తి యద్వత్ | తద్వత్కామా యం ప్రవిశన్తి సర్వే స శాన్తిమాప్నోతి న కామకామీ ||౭౦||
ఎల్లప్పుడూ నింపబడుతున్నా, అచలమైన ప్రతిష్ఠ గల సముద్రంలోకి నదులు ప్రవేశించినట్లు, ఎవని యందు అన్ని కామములు (కోరికలు) లీనమవుతాయో, అతడే శాంతిని పొందుతాడు కాని కోరికలను కోరేవాడు పొందడు.
Commentary
Just as rivers constantly flow into the ever-full but undisturbed ocean, desires constantly enter the mind of the sage. The one whom these desires do not disturb attains peace (shantim), not the one who chases after desires (kama-kami).
Verse 71
Sanskrit
विहाय कामान्यः सर्वान्पुमांश्चरति निःस्पृहः | निर्ममो निरहङ्कारः स शान्तिमधिगच्छति ||७१||
vihāya kāmān yaḥ sarvān pumāṁś carati niḥspṛhaḥ nirmamo nirahaṅkāraḥ sa śāntim adhigacchati
A person who has given up all desires for sense gratification, who lives free from desires, who has given up all sense of proprietorship and is devoid of false ego – he alone can attain real peace.
Telugu
విహాయ కామాన్యః సర్వాన్పుమాంశ్చరతి నిఃస్పృహః | నిర్మమో నిరహఙ్కారః స శాన్తిమధిగచ్ఛతి ||౭౧||
ఎవడైతే అన్ని కోరికలను విడిచిపెట్టి, నిస్పృహుడై (కోరికలు లేనివాడై), నిర్మముడై (మమకారం లేనివాడై), నిరహంకారుడై (అహంకారం లేనివాడై) చరిస్తాడో, అతడు శాంతిని పొందుతాడు.
Commentary
The person who abandons all desires (vihaya kaman sarvan), lives free from cravings (nihsprihah), without possessiveness (nirmamah), and without false ego (nirahankarah) - they attain peace (shantim adhigacchati).
Verse 72
Sanskrit
एषा ब्राह्मी स्थितिः पार्थ नैनां प्राप्य विमुह्यति | स्थित्वास्यामन्तकालेऽपि ब्रह्मनिर्वाणमृच्छति ||७२||
eṣā brāhmī sthitiḥ pārtha naināṁ prāpya vimuhyati sthitvāsyām anta-kāle 'pi brahma-nirvāṇam ṛcchati
That is the way of the spiritual and godly life, after attaining which a man is not bewildered. If one is thus situated even at the hour of death, one can enter into the kingdom of God.
Telugu
ఏషా బ్రాహ్మీ స్థితిః పార్థ నైనాం ప్రాప్య విముహ్యతి | స్థిత్వాస్యామన్తకాలేऽపి బ్రహ్మనిర్వాణమృచ్ఛతి ||౭౨||
ఓ పార్థా, ఇదే బ్రాహ్మీ స్థితి (బ్రహ్మము నందు స్థిరపడి ఉండుట). దీనిని పొందినవాడు మోహము చెందడు. అంత్యకాలమందైనా దీని యందు స్థితుడైతే బ్రహ్మనిర్వాణమును (బ్రహ్మము నందు లయమగుటను) పొందుతాడు.
Commentary
Krishna concludes Chapter 2 by declaring this state as the Brahmi sthiti (the state of dwelling in Brahman, the divine consciousness). Attaining this, one is never bewildered again. Being situated in this state, even at the time of death (anta-kale api), leads to liberation in Brahman (Brahma-nirvanam).